ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARI

upload/ektraalan/stanbulun_en_yi_avukat.jpg

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞANLARIN EN TEMEL HAKLARI NELERDİR?

Özel sektörde çalışan işçilerin en temel hakları arasında ücret alma hakkı, sigortalı çalışma, yıllık ücretli izin, fazla mesai ücreti, iş güvencesi ve sendikal haklar yer alır. Bu haklar, 4857 sayılı İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NE KADAR OLMALIDIR?

Fazla mesai, haftalık 45 saati aşan çalışmalar için ödenir. Her fazla mesai saati, normal saatlik ücretin %50 fazlası olarak hesaplanır. Fazla çalışma için işçinin yazılı onayı gerekir.

ÖZEL SEKTÖRDE YILLIK İZİN SÜRESİ KAÇ GÜNDÜR?

Yıllık ücretli izin süresi, işçinin kıdemine göre değişmektedir:

1–5 yıl arası çalışanlar için 14 gün,

5–15 yıl arası için 20 gün,

15 yıldan fazla süre çalışanlar için 26 gündür.

18 YAŞ ALTI VE 50 YAŞ ÜZERİ İŞÇİLER İÇİN MİNİMUM İZİN SÜRESİ 20 GÜNDÜR.

İŞVEREN İŞÇİYİ SİGORTASIZ ÇALIŞTIRABİLİR Mİ?

Hayır. Türkiye’de her işveren, işçisini çalıştırmadan en geç bir gün önce SGK’ya bildirmekle yükümlüdür. Sigortasız çalıştırmak yasa dışıdır ve ağır yaptırımları vardır.

İŞTEN HAKSIZ YERE ÇIKARILAN İŞÇİ NE YAPMALI?

İşveren geçerli bir sebep göstermeksizin işten çıkarma yaparsa, işçi 30 gün içinde işe iade davası açabilir. Ayrıca kıdem ve ihbar tazminatı, kullanılmamış izin ücretleri ve varsa fazla mesai alacakları da talep edilebilir.

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN İŞÇİNİN SENDİKA HAKKI VAR MI?

Evet. Anayasa ve 6356 sayılı kanun gereği, özel sektör çalışanlarının sendikaya üye olma ve toplu iş sözleşmesi yapma hakkı vardır. Bu haklar engellenemez, ihlal edilmesi durumunda hukuki yaptırımlar söz konusudur.

DOĞUM YAPAN KADIN İŞÇİNİN İZİN HAKLARI NELERDİR?

Kadın işçiler, doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta doğum izni hakkına sahiptir. Ayrıca, doğum sonrası emzirme izni ve ücretsiz izin gibi ek hakları da bulunmaktadır.

İŞÇİ HAKLARI İHLALİ NEREYE ŞİKÂYET EDİLİR?

İşçiler hak ihlalleri durumunda;

ALO 170,

SGK,

İŞKUR,

veya doğrudan İŞ MAHKEMESİ’NE BAŞVURARAK haklarını arayabilir.

ÖZEL SEKTÖRDE RESMİ TATİL MESAİSİ NASIL HESAPLANIR?

Resmi tatillerde çalışan işçilere, çalıştıkları her gün için bir günlük ücretlerine ek olarak ayrıca bir günlük ücret daha ödenmelidir (toplam 2 günlük ücret). Bu ödemeler maaştan ayrı gösterilmelidir.

ÖZEL SEKTÖRDE KIDEM TAZMİNATI NASIL HESAPLANIR?

Kıdem tazminatı, işçinin iş yerinde geçirdiği her tam yıl için, son brüt maaş üzerinden 30 günlük ücret esas alınarak hesaplanır. İşçinin haklı nedenle fesih yapması veya emeklilik gibi sebeplerle işten ayrılması durumunda da ödenebilir.

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ GECE ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?

Evet, ancak gece çalışması 7,5 saati aşamaz. Kadın işçilerin ve 18 yaş altı gençlerin gece vardiyalarında çalıştırılması özel kurallara tabidir. İşveren, gece çalışanlara sağlık kontrolü yaptırmakla yükümlüdür.

İŞVEREN HANGİ DURUMLARDA İŞÇİYİ TAZMİNATSIZ ÇIKARABİLİR?

İş Kanunu’nun 25. maddesi uyarınca;

Hırsızlık,

Güveni kötüye kullanma,

İşyerine sarhoş gelme,

İşe devamsızlık (belgesiz şekilde 2 gün üst üste veya 1 ayda 3 iş günü),
gibi nedenlerle işveren, haklı nedenle ve tazminatsız fesih hakkına sahiptir.

İHBAR TAZMİNATI NEDİR, NE ZAMAN ÖDENİR?

İhbar tazminatı, iş sözleşmesi feshedilmeden önce yasal bildirim süresi tanınmazsa ödenir. Süreler:

6 aydan az kıdem: 2 hafta

6 ay – 1,5 yıl: 4 hafta

1,5 – 3 yıl: 6 hafta

3 yıldan fazla: 8 hafta

Bu sürelere uymadan fesih yapan taraf, ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür.

İŞ KAZASINDA ÖZEL SEKTÖR İŞÇİSİNİN HAKLARI NELERDİR?

İş kazası geçiren işçi;

SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği alabilir,

Tedavi masrafları karşılanır,

İşveren kusurluysa ayrıca tazminat davası açma hakkı vardır.

Ayrıca iş kazaları SGK’ya 3 iş günü içinde bildirilmek zorundadır.

SİGORTASIZ ÇALIŞTIĞIMI NASIL İSPATLARIM?

Tanık beyanları, yazışmalar, işe giriş kartı, kamera kayıtları ve maaş ödeme belgeleri gibi her türlü delil, sigortasız çalışmanın ispatında kullanılabilir. SGK ve iş mahkemeleri bu delilleri değerlendirir.

ÖZEL SEKTÖR ÇALIŞANLARI HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?

Hafta tatili, yedi günlük periyotta en az bir gün kesintisiz dinlenme hakkıdır. Bu gün çalıştırılan işçilere, normal günlük ücretlerine ek olarak bir günlük ilave ücret ödenmelidir.

İŞVEREN YILLIK İZNİ KULLANDIRMAK ZORUNDA MI?

Evet. Yıllık ücretli izin anayasal bir haktır ve işveren tarafından engellenemez. İşçinin bu haktan vazgeçmesi de geçersizdir. Kullanılmayan izin süreleri, iş sözleşmesi sona erdiğinde ücret olarak ödenir.

ÖZEL SEKTÖRDE PRİM, İKRAMİYE VE YAN HAKLAR ZORUNLU MUDUR?

Prim, ikramiye veya sosyal yardımlar; iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde belirtilmişse zorunlu hale gelir. Yazılı düzenleme yoksa işveren inisiyatifindedir, ancak süreklilik arz eden ödemeler işçinin kazanılmış hakkı sayılabilir.

İŞVEREN İŞÇİYİ BAŞKA BİR İLDE ÇALIŞMAYA ZORLAYABİLİR Mİ?

İşçinin açık rızası yoksa, çalışma yeri değiştirilemez. Ancak iş sözleşmesinde bu konuda açık bir hüküm varsa veya işçinin yazılı onayı alınmışsa görev yeri değişikliği yapılabilir. Aksi takdirde işçi, haklı nedenle fesih yapabilir.

İŞÇİNİN SOSYAL MEDYA PAYLAŞIMLARI NEDENİYLE İŞTEN ÇIKARILMASI MÜMKÜN MÜ?

Evet, ancak bu paylaşımlar;

İş yerini küçük düşürücü,

Hakaret içeren,

Ticari sırları ifşa eden nitelikte olmamalı.

Bu tür içerikler disiplin suçu sayılabilir. Ancak ifade özgürlüğü kapsamındaki eleştiriler, keyfi fesih gerekçesi yapılamaz.

İŞVEREN, İŞÇİYİ SÖZLEŞME İMZALATMADAN ÇALIŞTIRABİLİR Mİ?

Hayır. İşveren, işçiye en geç işe giriş tarihinde yazılı iş sözleşmesi vermekle yükümlüdür. Sözleşme yapılmamış olsa bile, fiili çalışma başladığında iş hukuku geçerli olur; ancak yazılı sözleşme bulunmaması hâlinde ispat yükü güçleşebilir.

İŞÇİ, HAKLI NEDENLE İŞTEN AYRILDIĞINDA TAZMİNAT ALABİLİR Mİ?

Evet. Ücretin ödenmemesi, mobbing, sağlık ve güvenlik önlemlerinin alınmaması gibi nedenlerle işçi, haklı nedenle fesih yaparsa kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Ancak ihbar tazminatı alamaz.

İŞ YERİNDE MOBBİNGE UĞRAYAN İŞÇİ NE YAPMALI?

Mobbing (psikolojik taciz) durumunda işçi;

Durumu belgeleyerek (mail, mesaj, tanık),

Önce Çalışma Bakanlığı’na (ALO 170) şikâyet edebilir,

Sonrasında ise tazminat davası ve manevi tazminat talebiyle iş mahkemesine başvurabilir.

ÖZEL SEKTÖRDE HAFTA SONU ÇALIŞMAK ZORUNLU MU?

Hayır. İşçilerin haftada en az bir gün hafta tatili (Pazar) hakkı vardır. Çalıştırılması durumunda, o gün için fazladan bir günlük ücret ödenmelidir. Rıza dışında sürekli hafta sonu çalıştırmak hukuka aykırıdır.

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN İŞÇİYE İŞVEREN YOL VE YEMEK VERMEK ZORUNDA MI?

Yasal bir zorunluluk olmamakla birlikte, iş sözleşmesinde, işyeri yönetmeliğinde veya toplu iş sözleşmesinde belirtilmişse işveren yemek ve yol yardımı sağlamakla yükümlüdür. Verilmeyen haklar için alacak davası açılabilir.

İŞVEREN, İŞÇİYE GÖREV TANIMINDA OLMAYAN İŞLERİ YAPTIRABİLİR Mİ?

İşçiye görev tanımının dışındaki işler, geçici ve makul ölçülerde olmak şartıyla verilebilir. Ancak bu durum sürekli hâle gelirse ve işçinin rızası yoksa, işçi durumu haklı fesih sebebi yapabilir.

İŞÇİNİN BORDROSUNDA EKSİK GÜN GÖSTERİLİRSE NE OLUR?

Eksik gün bildirimi işverenin yükümlülüğündedir. Bordroda eksik gün olması hâlinde işçi;

SGK’ya şikâyette bulunabilir,

Gerçek çalışma süresini tanık, kamera kaydı, yazışma vb. ile ispatlayarak alacak talebinde bulunabilir.

ÖZEL SEKTÖRDE DENEME SÜRESİ NE KADARDIR?

İş Kanunu’na göre deneme süresi en fazla 2 ay olabilir. Taraflar anlaşırsa bu süre toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar uzatılabilir. Deneme süresinde taraflar, tazminatsız ve bildirim süresiz fesih hakkına sahiptir.

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞANLAR RESMİ TATİLLERDE İZİNLİ SAYILIR MI?

Evet. Resmi tatillerde işçilerin çalıştırılmaması esastır. Çalışmaları hâlinde %100 zamlı ücret ödenmelidir. Tatil günlerinde zorunlu çalışma için işçinin yazılı onayı aranır.

SGK GİRİŞİM YAPILMADIYSA GERİYE DÖNÜK NASIL HAK TALEP EDİLİR?

SGK girişi yapılmadan çalıştırıldığını iddia eden işçi;

Tanık,

Mesajlaşma,

Kamera kayıtları,

Maaş bordroları gibi belgelerle,

hizmet tespiti davası açabilir. Kazanması hâlinde primler işverenden tahsil edilir, hizmet süresi sigortalı sayılır.

İŞÇİ, ÜCRETİNİ ALAMAZSA NE YAPMALI?

İşverenin maaş ödememesi hâlinde işçi:

İş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir (kıdem tazminatı alır),

İŞKUR ve SGK’ya şikâyet edebilir,

Ayrıca iş mahkemesinde alacak davası açabilir.

Ücretin 20 gün içinde ödenmemesi durumunda işçinin çalışmama hakkı doğar (İş Kanunu md.34).

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİ İŞSİZLİK MAAŞI ALABİLİR Mİ?

Evet, işten çıkarılan işçi;

Son 3 yılda en az 600 gün prim ödemişse,

Son 120 gün kesintisiz çalışmışsa,

Kendi isteği dışında çıkarılmışsa (haklı fesih yok),

İŞKUR’a başvurarak işsizlik ödeneği alabilir.

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞANIN EMEKLİLİK HAKKI NASIL DOĞAR?

İşçi;

İlk sigorta giriş tarihine göre belirlenen yaş ve prim gününü doldurduğunda,

SGK’dan emeklilik yazısı alarak işyerine sunarsa,
kıdem tazminatını alarak ayrılabilir.

HAMİLELİK DURUMUNDA İŞTEN ÇIKARMA MÜMKÜN MÜ?

Hamilelik, işten çıkarma sebebi olamaz. İşveren bu gerekçeyle fesih yaparsa, işçi;

Ayrımcılık tazminatı,

Kıdem tazminatı,

İşe iade davası açma haklarına sahiptir.

Bu tür durumlar İş Kanunu'na aykırıdır.

ÖZEL SEKTÖR İŞÇİSİ MAHKEMEYE GİTMEDEN ARABULUCUYA BAŞVURMALI MI?

Evet. İşe iade davası ve tazminat talepleri gibi işçilik alacakları için ÖNCE ARABULUCULUK BAŞVURUSU ZORUNLUDUR. Arabulucudan sonuç alınamazsa dava açılabilir. Başvuru ücretsizdir ve yaklaşık 3 hafta içerisinde tamamlanır.

İŞYERİNDE KAMERA İLE İZLENMEK YASAL MIDIR?

İşveren, iş güvenliği veya mülkiyetin korunması gerekçesiyle kamera kullanabilir. Ancak:

Gizli kamera kullanımı,

WC, soyunma odası gibi mahrem alanların izlenmesi,

hukuka aykırıdır. İşçiye bilgi verilmeden yapılan izleme, özel hayatın ihlali sayılır.

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN BABANIN DOĞUM İZNİ VAR MI?

Evet. Baba olan özel sektör çalışanı, 5 gün ücretli doğum izni hakkına sahiptir. Bu izin, doğum tarihinden itibaren başlar ve hafta sonları da hesaba katılır.

İŞVEREN İŞÇİYİ TEK TARAFLI ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARABİLİR Mİ?

Pandemi gibi olağanüstü dönemler dışında işveren, işçiyi rızası olmadan ücretsiz izne çıkaramaz. İşçi, bu durumu haklı nedenle fesih sebebi sayarak tazminat talep edebilir.

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN İŞÇİNİN BAYRAM TATİLİ ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

Bayramda çalışan işçiye, çalıştığı her gün için bir günlük normal ücretine ek olarak bir günlük bayram ücreti daha ödenir (toplam iki günlük ücret). Bu hak Anayasa ve İş Kanunu ile güvence altındadır.

İŞVEREN, İŞÇİYE BASKI İLE İSTİFA DİLEKÇESİ İMZALATIRSA NE OLUR?

Baskı altında alınan istifa geçersiz sayılır. İşçi;

İstifanın geçersizliğini kanıtlayarak,

Kıdem ve ihbar tazminatını talep edebilir,

Haksız fesih sayılarak işe iade davası açabilir.

Tanık beyanları, yazılı mesajlar ve kamera kayıtları delil olarak kullanılabilir.

İŞVEREN, İŞÇİYİ FAZLA MESAİYE ZORLAYABİLİR Mİ?

Hayır. Fazla mesai için işçinin yazılı onayı gerekir. Yıllık en fazla 270 saat fazla mesai yapılabilir. Zorla fazla çalıştırma, işçinin haklı fesih yaparak kıdem tazminatı talep etmesine neden olabilir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

Fazla mesai ücreti, saatlik ücretin %50 fazlası olarak hesaplanır. Örneğin saatlik ücret 100 TL ise, fazla mesai saatlik ücreti 150 TL olur. Resmî tatillerde çalışılan saatler %100 zamlıdır.

İŞÇİYE YILLIK İZİN VERİLMEZSE NE OLUR?

İşveren, yasal süreleri dolan işçiye yıllık izin vermek zorundadır. Verilmezse:

İşçi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir.

İş sözleşmesini haklı nedenle feshedip kıdem tazminatı talep edebilir.

İşten ayrılırken kullanılmayan izinlerin ücreti nakit ödenmelidir.

ÖZEL SEKTÖRDE ENGELLİ ÇALIŞANLARIN HAKLARI NELERDİR?

Engelli işçiler, İş Kanunu ve 4857 sayılı yasa gereği:

İşe giriş ve çıkışta pozitif ayrımcılığa tabi tutulamaz,

Sağlık durumlarına uygun pozisyonda çalıştırılmalıdır,

Engelli kadrosunda çalışmaları hâlinde devlet teşvikleri devreye girer.

İŞÇİ, İŞTEN ÇIKARILMADAN ÖNCE UYARILMAK ZORUNDA MI?

Disiplin nedeniyle işten çıkarılacak bir işçiye, mümkünse yazılı savunma hakkı ve uyarı verilmelidir. Bu süreç işletilmeden yapılan fesih, haksız fesih sayılabilir ve işe iade davasına konu olabilir.

İŞE İADE DAVASI NEDİR, KİMLER AÇABİLİR?

İşe iade davası; en az 6 ay çalışan ve işyerinde 30’dan fazla çalışan bulunan iş yerlerinde, haksız yere işten çıkarılan işçilerin geri dönüş hakkı için açılır. Dava kazanılırsa işveren, işçiyi geri almak ya da en az 4, en fazla 8 aylık maaş tutarında tazminat ödemek zorundadır.

İŞVERENİN SİGORTASIZ İŞÇİ ÇALIŞTIRMASININ CEZASI NEDİR?

Sigortasız işçi çalıştırmak, hem idari para cezasına hem de geriye dönük SGK primlerinin faiziyle birlikte ödenmesine neden olur. Tespit hâlinde:

Her işçi için,

Her ay için ayrı ayrı ceza uygulanır.

ÖZEL SEKTÖR İŞÇİSİNİN SENDİKAL HAKLARI NELERDİR?

Özel sektör çalışanı, herhangi bir sendikaya özgürce üye olabilir. İşveren, sendika üyeliği nedeniyle:

İşçiyi işten çıkaramaz,

Maaş veya görev yerinde ayrım yapamaz.

Sendikal nedenle yapılan fesihlerde, işçi ayrımcılık tazminatı ve işe iade hakkı kazanabilir.

KADIN İŞÇİNİN DOĞUMDAN SONRA İŞTEN ÇIKIŞI YASAL MI?

Doğum yapan işçiye:

8 hafta doğum öncesi + 8 hafta doğum sonrası izin verilir,

İsteğe bağlı olarak 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı vardır.

Bu süreçte işçinin işten çıkarılması geçersiz neden sayılır ve işe iade davası açılabilir.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİ NE KADAR SÜREDE DAVA AÇMALI?

İşçi;

Tazminat ve alacak davaları için 5 yıl içinde,

İşe iade davası için fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 1 ay içinde arabulucuya başvurarak hak aramalıdır.

Arabuluculuk sonrası 2 hafta içinde dava açılmazsa hak düşer.

İŞVEREN, İŞÇİYİ YILLIK İZİN KULLANMAYA ZORLAYABİLİR Mİ?

Evet. İşveren, yıllık izin tarihini belirleme hakkına sahiptir. Ancak işçinin taleplerini dikkate almakla yükümlüdür. Özel durumlar haricinde, işçinin izni biriktirmesi yasal değildir. Kullanılmayan izinler iş akdi feshedildiğinde ücrete çevrilir.

İŞÇİ, İŞE BAŞLADIKTAN SONRA SİGORTA GİRİŞİ YAPILMAZSA NE OLUR?

Sigorta girişi en geç işe başlanan gün yapılmalıdır. Aksi durumda:

İşveren idari para cezası alır,

İşçi, SGK’ya şikâyet ederek hizmet tespiti davası açabilir,

Gerçek çalışma süresi belgelerle kanıtlanarak geriye dönük tescil sağlanır.

İŞÇİYE DÜŞÜK MAAŞ BORDROSU VERİLİRSE HAKLARINI KAYBEDER Mİ?

Hayır. Gerçekte ödenen maaş bordroda yazılandan yüksekse, işçi;

Banka dekontları,

Mesajlaşmalar,

Tanık ifadeleriyle gerçek ücreti ispatlayarak,

eksik bildirilen SGK primleri ve fark ücretleri için dava açabilir.

İŞVEREN İŞÇİYİ FARKLI ŞEHRE TAYİN EDEBİLİR Mİ?

İş sözleşmesinde tayin/yer değişikliği hükmü varsa mümkündür. Aksi hâlde işçiye danışılmadan yapılan şehir değişikliği:

İş koşullarında esaslı değişiklik sayılır,

İşçi kabul etmeyip tazminatlı fesih hakkını kullanabilir.

İŞÇİNİN İŞYERİ DEĞİŞİKLİĞİ RIZASI OLMADAN YAPILABİLİR Mİ?

Hayır. Aynı şehirde dahi olsa, görev yerinin değiştirilmesi işçinin rızasına bağlıdır. İşveren tek taraflı değişiklik yapamaz. Aksi hâlde işçi, iş koşullarındaki esaslı değişikliği kabul etmeyerek haklı fesih yoluna gidebilir.

İŞVEREN, İŞÇİYİ SAĞLIK RAPORU OLMADAN GECE ÇALIŞTIRABİLİR Mİ?

Hayır. Gece çalışmaları için işçiden;

Sağlık raporu alınması,

7,5 saatten fazla çalışmaması,

Kadın çalışanlar için özel koruma uygulanması zorunludur.

Bu şartlar sağlanmadan gece çalışması yaptırmak yasal değildir.

18 YAŞ ALTI ÇALIŞANLARIN ÖZEL HAKLARI VAR MI?

Evet. 18 yaş altı (özellikle 15–18 yaş arası) işçiler;

Çocuk ve genç işçi statüsündedir,

Günde en fazla 7 saat, haftada 35 saat çalıştırılabilir,

Ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaları yasaktır.

İşveren bu kuralları ihlal ederse ağır cezalarla karşılaşır.

ÖZEL SEKTÖRDE RESMİ TATİLDE ÇALIŞMAK ZORUNLU MU?

Hayır. İşçi resmi tatilde çalışmayı kabul etmeyebilir. Çalışması hâlinde o gün için:

Bir günlük izin + bir günlük ücret (toplam iki günlük ödeme) yapılır.

Zorla çalıştırma ya da ücret ödenmemesi durumunda şikâyet ve dava yolu açıktır.

İŞVEREN İŞÇİNİN TELEFONUNU İZLEYEBİLİR Mİ?

İşveren, işyeri hattını ya da işveren tarafından verilen cihazları işyeri sınırları içinde denetleyebilir. Ancak işçinin kişisel telefonunun izlenmesi:

Özel hayatın gizliliğini ihlal eder,

Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil eder.

İŞYERİNDE DEVAMSIZLIK YAPAN İŞÇİ HEMEN İŞTEN ÇIKARILIR MI?

İşçi, arka arkaya 2 iş günü veya bir ay içinde toplam 3 iş günü mazeretsiz işe gelmezse, işveren haklı fesih yapabilir. Ancak işverenin:

Yazılı tutanak tutması,

Savunma istemesi,

Yazılı fesih bildirimi yapması gerekir.

Aksi takdirde fesih geçersiz olur.

İŞVERENİN SÖZLÜ FESİH HAKKI VAR MI?

Hayır. İş sözleşmesinin feshi, MUTLAKA YAZILI OLARAK BİLDİRİLMELİDİR. Sözlü fesih geçersiz sayılır. İşçi, sözlü olarak işten çıkarıldığında;

İşe iade davası açabilir,

Kıdem ve ihbar tazminatı talep edebilir.

İŞVEREN, İŞÇİYİ İSTİFAYA ZORLAYABİLİR Mİ?

Hayır. Zorla istifa ettirmek yasa dışıdır. Bu durumda;

İşçi, istifanın baskıyla alındığını ispatlarsa,

Fesih geçersiz sayılır,

Tüm tazminat haklarını alabilir.

İşçiye boş kağıt imzalatılması da hukuken geçersizdir.

MOBBİNG’E MARUZ KALAN İŞÇİ NE YAPABİLİR?

Mobbing (psikolojik taciz) gören işçi;

İş akdini haklı nedenle feshedebilir,

Kıdem tazminatına hak kazanır,

Ayrıca işverene karşı manevi tazminat davası açabilir.

Belgeler, tanık beyanları, yazışmalar delil olarak sunulabilir.

ÖZEL SEKTÖRDE 1 YILINI DOLDURMAYAN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

1 yılını doldurmayan işçinin;

Kıdem tazminatı hakkı oluşmaz,

Ancak ödenmemiş maaş, fazla mesai, izin alacağı gibi haklarını talep edebilir.

İşverenin haksız uygulamaları varsa işçi yine haklı nedenle fesih yapabilir.

SİGORTA GİRİŞİ GEÇ YAPILAN İŞÇİ, BU SÜREYİ SAYDIRABİLİR Mİ?

Evet. İşçi, fiilen çalıştığı hâlde geç sigorta bildirimi yapıldığını ispatlarsa;

SGK’ya başvurarak hizmet tespiti davası açabilir,

Gerçek çalışma süresini tescil ettirebilir,

Geriye dönük prim borcu işverene yansıtılır.

ÖZEL SEKTÖRDE HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ KAÇ SAATTİR?

İş Kanunu’na göre haftalık maksimum çalışma süresi 45 saattir. Bu süreyi aşan her saat fazla mesai sayılır ve %50 zamlı ödenmelidir.

Haftalık 45 saatin eşit dağıtılması mümkündür ancak bu durum önceden işçiye yazılı olarak bildirilmelidir.

İŞÇİ RAPORLUYKEN İŞTEN ÇIKARILABİLİR Mİ?

İşçi sağlık raporu ile istirahatliyken işten çıkarılırsa:

Bu durum geçersiz fesih sayılır,

İşçi işe iade davası açabilir,

Tazminat haklarını alabilir.

Ancak rapor süresi, işçinin kıdemine göre belirlenen sürenin (md.25/1-b) çok üzerine çıkarsa fesih hakkı doğabilir.

DENEME SÜRESİNDE İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

Deneme süresi en fazla 2 ay olabilir (toplu iş sözleşmesi varsa 4 aya çıkar). Bu sürede;

Taraflar önel (ihbar) vermeksizin sözleşmeyi feshedebilir,

Ancak çalışılan günlerin ücreti, SGK bildirimi ve varsa diğer haklar eksiksiz ödenmelidir.

DOĞUM İZNİNDEN DÖNEN İŞÇİ ESKİ POZİSYONUNA DÖNEBİLİR Mİ?

Evet. Doğum izni sonrası dönen işçi, eski pozisyonuna ya da benzer koşullardaki eşdeğer bir pozisyona dönme hakkına sahiptir.

Bu hakkın engellenmesi veya keyfi değişiklik yapılması eşitlik ilkesine aykırıdır.

İŞVEREN, İŞÇİYE SİGORTA PRİMİNİ DÜŞÜK GÖSTEREBİLİR Mİ?

Hayır. Bu yasal bir suçtur. Ücreti düşük gösterilen işçi;

Gerçek ücretini ispatlayarak SGK’ya başvurabilir,

Geriye dönük prim düzeltmesi yapılabilir,

İşveren ayrıca vergi ve sigorta kaçakçılığı nedeniyle cezalandırılır.

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARI

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARI, çalışma hayatının temel yapı taşlarından biri olup hem iş barışının sağlanması hem de iş güvencesinin tesis edilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. 4857 Sayılı İş Kanunu başta olmak üzere, çeşitli ikincil mevzuat ve uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınan bu haklar, işveren ve işçi arasındaki hukuki ilişkiyi düzenleyen esas unsurlardır.

Bu makalede, özel sektörde işçi haklarının yasal dayanakları, temel hak kategorileri, uygulamada karşılaşılan sorunlar ve çözüm yolları kapsamlı bir şekilde ele alınacaktır.

YASAL DAYANAKLAR

Türkiye’de özel sektörde çalışan işçilerin hakları öncelikle 4857 SAYILI İŞ KANUNU ile düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra;

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu,

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu,

Türkiye’nin taraf olduğu ILO sözleşmeleri,

özel sektördeki iş ilişkilerini düzenleyen temel hukuki zeminleri oluşturur.

TEMEL İŞÇİ HAKLARI

İŞ SÖZLEŞMESİ HAKKI

İşçi ile işveren arasında kurulan hukuki ilişkinin belgesi olan iş sözleşmesi, özellikle ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARININ başlangıç noktasıdır. Yazılı olarak düzenlenmesi, tarafların hak ve yükümlülüklerinin açıkça belirlenmesini sağlar.

ÜCRET HAKKI

İşçi, yaptığı işin karşılığı olarak, zamanında ve eksiksiz ücret alma hakkına sahiptir. Ücretin en geç ayda bir ödenmesi zorunludur ve hiçbir şekilde asgari ücretin altında olamaz. Ücretin banka yoluyla ödenmesi, kayıt dışılığın önlenmesi adına yasal zorunluluktur.

ÇALIŞMA SÜRELERİ VE FAZLA MESAİ

Haftalık normal çalışma süresi 45 saat olup, bu sürenin üzerindeki çalışmalar fazla mesai kapsamındadır. Fazla mesai ücreti, normal ücretin yüzde 50 fazlası olarak ödenmelidir. İşçinin onayı alınmadan fazla mesai yaptırılamaz.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN

İş Kanunu’na göre, en az bir yıl süreyle aynı işverenin yanında çalışmış işçiler, yıllık ücretli izin hakkına sahiptir. Bu süre hizmet yılına göre 14 ila 26 gün arasında değişir.

İŞ GÜVENCESİ VE FESİH SÜRECİ

Özellikle belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçilerin, haksız veya geçersiz nedenle işten çıkarılması, İŞE İADE DAVASI AÇMA HAKKINI doğurur. İşverenin fesih bildirimini yazılı yapması ve geçerli bir neden sunması yasal zorunluluktur.

SOSYAL GÜVENLİK HAKLARI

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARI yalnızca ücret ve izinle sınırlı değildir. İşçilerin sigortalı olarak çalıştırılması, emeklilik, hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı gibi risklere karşı sosyal koruma sağlamaktadır. Her işveren, çalıştırdığı işçiyi en geç işe giriş tarihinden bir gün önce SGK’ya bildirmekle yükümlüdür.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

6331 Sayılı Kanun ile işverenler, çalışanlarının sağlığını korumak ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamakla yükümlü kılınmıştır. Risk analizi, iş sağlığı eğitimleri, kişisel koruyucu donanımların temini gibi uygulamalar bu kapsamdadır. Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde idari para cezaları ve cezai sorumluluk söz konusudur.

UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR

KAYIT DIŞI İSTİHDAM

Türkiye’de özel sektörde yaygın olarak görülen kayıtsız çalışma, işçilerin sosyal güvenlik ve emeklilik haklarını ihlal etmektedir. Bu tür uygulamalar hem bireysel hak kaybına hem de kamu zararına neden olur.

MOBBİNG VE PSİKOLOJİK TACİZ

İş yerinde psikolojik baskı, ayrımcılık ve dışlama gibi davranışlar, çalışanların ruh sağlığını olumsuz etkilemekte ve yasal zeminde “mobbing” olarak değerlendirilerek tazminat sorumluluğu doğurmaktadır.

SENDİKAL HAKLARIN ENGELLENMESİ

Anayasal güvence altındaki sendikal faaliyetlere katılım, özel sektörde zaman zaman dolaylı yollarla engellenmekte, sendikalı işçiler işten çıkarılmakta veya baskıya maruz kalmaktadır.

HAK ARAMA YOLLARI

İşçilerin hak ihlallerine karşı başvurabileceği hukuki yollar şunlardır:

ALO 170: Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi.

İŞKUR: Hak ihlallerine ilişkin başvurular yapılabilir.

SGK: Sigorta bildirimi, prim borcu ve benzeri sosyal güvenlik sorunlarında yetkili kuruluştur.

İş Mahkemeleri: İşe iade, tazminat, ücret ve izin alacakları gibi konularda doğrudan dava açılabilir.

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARI, sadece bireysel değil, aynı zamanda toplumsal refah ve ekonomik istikrar açısından da kritik öneme sahiptir. İşçilerin bu hakları bilmeleri, gerektiğinde etkin biçimde kullanmaları ve hak arama yollarına başvurmaları, iş hukukunun etkinliği açısından belirleyicidir.

İşverenlerin de bu yükümlülüklere uygun hareket etmeleri, yalnızca yasal zorunluluk değil; aynı zamanda kurumsal itibarı koruyan, verimliliği artıran stratejik bir yaklaşımdır. İş hukukunun temel ilkeleri çerçevesinde, dengeli ve adil bir iş ilişkisi kurulması, tüm tarafların yararınadır.

İçindekiler

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ HAKLARI 1

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞANLARIN EN TEMEL HAKLARI NELERDİR?. 1

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NE KADAR OLMALIDIR?. 1

ÖZEL SEKTÖRDE YILLIK İZİN SÜRESİ KAÇ GÜNDÜR?. 1

İŞVEREN İŞÇİYİ SİGORTASIZ ÇALIŞTIRABİLİR Mİ?. 2

İŞTEN HAKSIZ YERE ÇIKARILAN İŞÇİ NE YAPMALI?. 2

ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN İŞÇİNİN SENDİKA HAKKI VAR MI?. 2

DOĞUM YAPAN KADIN İŞÇİNİN İZİN HAKLARI NELERDİR?. 2

İŞÇİ HAKLARI İHLALİ NEREYE ŞİKÂYET EDİLİR?. 3

ÖZEL SEKTÖRDE RESMİ TATİL MESAİSİ NASIL HESAPLANIR?. 3

ÖZEL SEKTÖRDE İŞÇİ GECE ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?. 4