İŞ KANUNU VE İŞÇİ HAKLARI - SIKÇA SORULAN SORULAR

upload/ektraalan/stanbulun_en_yi_avukat.jpg

İŞ KANUNU VE İŞÇİ HAKLARI HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR

İŞ KANUNU NEDİR

İş Kanunu, Türkiye'de işçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen yasal bir çerçevedir. 4857 sayılı İş Kanunu, çalışanların haklarını, yükümlülüklerini ve iş sözleşmelerini ayrıntılı olarak düzenler.

İŞÇİ HAKLARI NELERDİR?

İşçi hakları arasında ücretli izin, kıdem tazminatı, fazla mesai ücreti, iş güvenliği, sosyal güvenlik, iş güvencesi, doğum ve süt izni gibi temel haklar yer alır. Bu haklar, İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır.

KIDEM TAZMİNATI NEDİR VE KİMLER ALABİLİR?

Kıdem tazminatı, belirli koşullarda iş sözleşmesi sona eren işçilere ödenen tazminattır. En az 1 yıl aynı işyerinde çalışan ve kendi isteği dışında işten çıkarılan veya haklı gerekçe ile işten ayrılan işçiler bu haktan faydalanabilir.

FAZLA MESAİ NASIL HESAPLANIR?

Haftalık 45 saati aşan çalışma süreleri fazla mesai olarak kabul edilir. Fazla mesai ücretleri, saatlik ücretin %50 fazlası olarak ödenir. İşçinin rızası olmadan fazla mesai yapılamaz.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİ NE YAPMALI?

Haksız yere işten çıkarılan işçi, 30 gün içinde işe iade davası için arabuluculuk başvurusu yapabilir. Ayrıca kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve diğer alacakları için iş mahkemelerine başvurabilir.

İHBAR SÜRESİ NEDİR?

İhbar süresi, işverenin işçiyi işten çıkarmadan önce veya işçinin işi bırakmadan önce karşı tarafa bilgi verme süresidir. Bu süre, çalışanın kıdemine göre 2 ila 8 hafta arasında değişir.

HAMİLELİK VE DOĞUM İZNİ HAKKI NEDİR?

Kadın çalışanlar doğumdan önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta ücretli doğum izni kullanabilirler. Çoğul gebelik durumunda bu süreye 2 hafta eklenir.

Yıllık ücretli izin hakkı ne kadardır?

İşçiler, işyerinde en az 1 yıl çalıştıktan sonra yıllık ücretli izin hakkı kazanırlar. Bu süre çalışanın kıdemine göre 14 ile 26 gün arasında değişir.

MOBBİNG (PSİKOLOJİK TACİZ) İŞTEN ÇIKMAK İÇİN GEÇERLİ BİR SEBEP MİDİR?

Evet. Mobbing'e uğrayan işçi, haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir ve kıdem tazminatı talep edebilir. Durumun ispatlanması önemlidir.

ASGARİ ÜCRETLE ÇALIŞAN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

Asgari ücretle çalışan işçiler de tüm işçi haklarına sahiptir. Ücretin eksik ödenmesi, sigortasız çalıştırma veya fazla mesainin ödenmemesi gibi durumlarda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyet edebilirler.

DENEME SÜRESİ NEDİR VE BU SÜREDE İŞTEN ÇIKARILMA HALİNDE HAKLAR NELERDİR?

İş sözleşmelerinde genellikle 2 aylık bir deneme süresi belirlenebilir. Bu sürede taraflar sözleşmeyi tazminatsız feshedebilir. Ancak işçinin çalıştığı günlere ilişkin ücreti ve sigorta hakkı saklıdır.

İŞÇİ HAKLARINI NASIL ARAYABİLİR?

İşçi hakları ihlal edilen bireyler, öncelikle işvereni ile yazılı şekilde iletişime geçmeli, çözüm bulunamazsa arabulucuya başvurmalı, sonuç alınamazsa iş mahkemesine dava açabilirler.

İŞVEREN, İŞÇİYİ SİGORTASIZ ÇALIŞTIRABİLİR Mİ?

Hayır. Türkiye'de sigortasız işçi çalıştırmak yasaktır. İşveren, işçiyi işe başladığı tarihten itibaren SGK'ya bildirmek ve sigorta primlerini ödemek zorundadır. Sigortasız çalıştırıldığını fark eden işçi, ALO 170 hattına veya e-Devlet üzerinden şikâyette bulunabilir.

İŞVEREN İŞÇİYE MAAŞINI ÖDEMEZSE NE OLUR?

İşveren, maaş ödemesini zamanında yapmazsa, işçi bu durumu gerekçe göstererek iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatı talep edebilir. Ayrıca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir.

İŞ YERİNDE MEYDANA GELEN KAZALARDA KİMLER SORUMLUDUR?

İş kazasında öncelikli sorumluluk işverene aittir. İşveren, iş güvenliği önlemlerini almakla yükümlüdür. Kaza sonucunda işçi zarar görürse, SGK tarafından iş kazası raporu düzenlenir ve işçi sağlık, geçici iş göremezlik gibi haklardan faydalanabilir.

İŞÇİNİN RAPOR ALDIĞI DÖNEMDE MAAŞI KESİLİR Mİ?

Hayır. İşçinin sağlık raporu aldığı sürede çalışamaması durumunda, SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği (rapor parası) ödenir. Ancak bu sürede işveren maaş ödemek zorunda değildir.

HAFTA TATİLİ HAKKI NEDİR?

İşçiler haftada en az bir gün, kesintisiz 24 saat hafta tatili hakkına sahiptir. Bu tatil günü ücretli olup, çalışılması halinde ayrıca ücret ödenmesi gerekir.

RESMİ TATİLLERDE ÇALIŞMAK ZORUNLU MU?

Hayır. Resmi tatillerde çalışmak işçinin rızasına bağlıdır. Eğer çalışırsa, o gün için normal maaşına ek olarak bir günlük ücret daha alır. Yani toplamda iki günlük ücret ödenir.

İŞYERİ İŞ SÖZLEŞMESİNİ FESHEDEBİLİR Mİ?

Evet, ancak bunun geçerli nedenlere dayanması gerekir. Örneğin: devamsızlık, iş ahlakına aykırı davranışlar, işin gereklerinin yerine getirilmemesi gibi nedenler söz konusu olabilir. Keyfi fesihlerde işçi işe iade davası açabilir.

İŞÇİ DEVAMSIZLIK YAPARSA TAZMİNATSIZ İŞTEN ÇIKARILIR MI?

Evet. İşçinin mazeretsiz olarak arka arkaya iki gün, bir ay içinde toplam üç iş günü işe gelmemesi halinde işveren, tazminatsız fesih hakkını kullanabilir.

İŞTEN KENDİ İSTEĞİYLE AYRILAN İŞÇİ TAZMİNAT ALABİLİR Mİ?

Normal şartlarda hayır. Ancak işçinin haklı fesih sebepleri varsa (örneğin maaş ödenmemesi, mobbing, sigortasız çalıştırılma, iş sağlığı ve güvenliği ihmali) kıdem tazminatına hak kazanabilir.

İŞE İADE DAVASI NASIL AÇILIR?

İşten çıkarılan işçi, fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 30 gün içinde arabulucuya başvurmak zorundadır. Anlaşma sağlanamazsa, iş mahkemesinde dava açabilir. Davayı kazanan işçi, işe başlatılmazsa tazminat talep edebilir.

PART-TİME ÇALIŞANLARIN HAKLARI NELERDİR?

Part-time (yarı zamanlı) çalışan işçiler, tam zamanlı işçilerle aynı temel haklara sahiptir. Ancak bazı haklar çalıştıkları gün sayısına orantılı olarak hesaplanır.

İŞÇİNİN ÇALIŞTIĞI SÜREYİ NASIL İSPAT ETMESİ GEREKİR?

İşçi çalıştığını bordro, banka dekontu, tanık beyanı, güvenlik kameraları, giriş-çıkış kayıtları gibi belgelerle ispatlayabilir. Özellikle sigortasız çalışanlar için bu tür belgeler dava sürecinde kritik öneme sahiptir.

İŞVEREN İŞÇİYİ EMEKLİLİĞİ GEREKÇE GÖSTEREREK İŞTEN ÇIKARABİLİR Mİ?

İşveren, işçiyi yalnızca emekli olduğu için işten çıkaramaz. Ancak işçi emeklilik sebebiyle işten kendi isteğiyle ayrılırsa ve kıdem süresi 1 yıldan fazlaysa kıdem tazminatını alabilir.

İŞVEREN MAAŞI ELDEN ÖDEYEBİLİR Mİ?

Hayır. 2025 yılı itibariyle işverenlerin maaş ödemelerini banka kanalıyla yapması zorunludur. Elden maaş ödemesi hem yasal değildir hem de işçi haklarının ihlaline yol açabilir.

ARABULUCULUK SÜRECİ ZORUNLU MU?

Evet. İş hukuku uyuşmazlıklarında dava açmadan önce arabuluculuk sürecine başvurmak zorunludur. Taraflar anlaşamazsa bu tutanakla birlikte iş mahkemesine gidilebilir.

İŞYERİNDE SENDİKA ÜYELİĞİ İŞTEN ÇIKARMA SEBEBİ OLABİLİR Mİ?

Hayır. Sendikaya üye olmak anayasal bir haktır. İşçi, sendikaya üye olduğu gerekçesiyle işten çıkarılamaz. Aksi takdirde işveren ciddi tazminat yaptırımlarıyla karşılaşabilir.

İŞÇİ KAÇ GÜN RAPOR ALABİLİR?

İşçi, sağlık durumuna göre doktorun verdiği süre kadar rapor alabilir. Ancak uzun süreli raporlar, işverenin iş sözleşmesini geçerli nedenle feshetmesine neden olabilir (örneğin ihbar süresini 6 hafta aşan sağlık raporları).

İŞÇİ TAZMİNATSIZ OLARAK HANGİ DURUMLARDA İŞTEN ÇIKARILIR?

İşveren; işçinin hırsızlık yapması, işverene veya çalışma arkadaşlarına hakaret etmesi, işe alkollü gelmesi gibi durumlarda iş sözleşmesini tazminatsız olarak feshedebilir. Bu durumlar İş Kanunu’nun 25. maddesinde belirtilmiştir.

BELİRLİ SÜRELİ SÖZLEŞME İLE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAKLARI NELERDİR?

Belirli süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçiler de yıllık izin, ücret, fazla mesai, sosyal güvenlik gibi haklara sahiptir. Ancak sözleşme sonunda işverenin sözleşmeyi yenilememesi halinde kıdem tazminatı genellikle ödenmez (istisnalar hariç).

SGK GİRİŞİM YAPILMAMIŞ, NE YAPMALIYIM?

Sigortasız çalıştırıldığınızı düşünüyorsanız SGK’ya şikâyette bulunabilir, ALO 170 hattını arayabilir ya da e-Devlet üzerinden ihbarda bulunabilirsiniz. Ayrıca geriye dönük hizmet tespiti davası açabilirsiniz.

İŞYERİNDE CİNSİYET AYRIMCILIĞI YAPILIRSA NE YAPILMALI?

Cinsiyet ayrımcılığı, eşitlik ilkesine aykırıdır ve İş Kanunu'na göre yasaktır. Bu tür ayrımcılık yaşayan işçi, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na, Çalışma Bakanlığı’na veya mahkemeye başvurabilir.

ENGELLİ ÇALIŞANLARIN HAKLARI NELERDİR?

Engelli çalışanlar, hem İş Kanunu hem de Engelliler Kanunu çerçevesinde özel koruma altındadır. İşveren, engelli çalışanın işe uygun koşullarda çalışmasını sağlamak ve ayrımcılık yapmamakla yükümlüdür.

İŞVEREN, İŞÇİYE ÜCRETSİZ İZİN VERMEK ZORUNDA MI?

Ücretsiz izin, işçi ve işverenin karşılıklı rızasıyla olabilir. İşveren, işçiye tek taraflı olarak ücretsiz izin dayatamaz. Pandemi gibi olağanüstü durumlar dışında bu uygulama geçerli değildir.

İŞYERİNDE SÖZLÜ TACİZE UĞRAYAN İŞÇİ NE YAPABİLİR?

Sözlü taciz, İş Kanunu’na aykırıdır. İşçi, durumu yazılı olarak işverene bildirebilir, önlem alınmaz ise haklı fesih hakkı doğar.

İŞVEREN, İŞÇİNİN İZNİNİ İPTAL EDEBİLİR Mİ?

Zorunlu haller (afet, salgın, acil durumlar) dışında işveren, onaylanmış yıllık izinleri keyfi şekilde iptal edemez. Ancak işçi de izni başladıktan sonra izni yarıda kesip işe dönmek zorunda değildir.

İŞÇİNİN MAAŞINDAN KESİNTİ YAPILABİLİR Mİ?

İşveren, işçinin yazılı onayı olmadan maaşından kesinti yapamaz. Disiplin cezası, zarar tazmini gibi kesintiler, ancak işçinin bilgisi ve kanuni sınırlar dahilinde yapılabilir.

İŞÇİ KAÇ SAAT ÇALIŞTIRILABİLİR?

Türkiye’de haftalık yasal çalışma süresi 45 saattir. Günlük maksimum çalışma süresi ise 11 saat ile sınırlıdır. Bu sürelere uymamak işveren için idari yaptırım sebebidir.

GECE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN ÖZEL HAKLARI VAR MI?

Evet. Gece çalışması 20:00 ile 06:00 saatleri arasında yapılır. Gece çalışan işçilerin fazla mesai süreleri kısıtlıdır ve düzenli sağlık kontrolleri yapılmalıdır. Kadın işçiler için de ek korumalar söz konusudur.

RESMİ TATİLDE ÇALIŞMAYAN İŞÇİ ÜCRET ALIR MI?

Evet. Resmi tatil günlerinde çalışmasa bile işçiye bir günlük ücret tam olarak ödenir. Bu ücret, çalışsın ya da çalışmasın, maaşın içindedir.

İŞ ARAMA İZNİ NEDİR?

İhbar süresi içinde olan bir işçi, günde en az 2 saat iş arama izni hakkına sahiptir. Bu izin, işveren tarafından engellenemez ve ücretten kesilemez.

İŞÇİ İŞE GEÇ KALIRSA TAZMİNATSIZ İŞTEN ÇIKARILIR MI?

Tek seferlik veya makul süreli geç kalmalar tazminatsız fesih sebebi değildir. Ancak sürekli ve mazeretsiz geç kalma durumları işverenin haklı fesih yapmasına neden olabilir.

İŞVEREN İŞÇİNİN ÖZEL HAYATINI DENETLEYEBİLİR Mİ?

Hayır. İşveren, işçinin kişisel alanına, sosyal medya paylaşımlarına veya özel yaşantısına doğrudan müdahale edemez. Ancak bu davranışlar işyerini etkiliyorsa (örneğin işyeri hakkında küçük düşürücü paylaşımlar) disiplin süreci başlatılabilir.

UZAKTAN (REMOTE) ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAKLARI NELERDİR?

Uzaktan çalışan işçiler de İş Kanunu kapsamındadır. Çalışma saatleri, ücret, fazla mesai, sosyal haklar ve iş sağlığı güvenliği konularında fiziksel çalışanlarla eşit haklara sahiptirler.

İŞVEREN, İŞÇİNİN PERFORMANS DÜŞÜKLÜĞÜNÜ GEREKÇE GÖSTEREREK İŞTEN ÇIKARABİLİR Mİ?

Evet, ancak bu durumda işverenin işçinin performans düşüklüğünü belgelendirmesi ve yazılı uyarılarla süreci yürütmesi gerekir. Keyfi şekilde “performans düşüklüğü” bahanesiyle işten çıkarma geçerli sebep sayılmaz. İşçi, işe iade davası açabilir.

DOĞUM YAPAN KADIN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

Kadın işçilere doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta doğum izni verilir. İkiz gebelikte bu süreye 2 hafta daha eklenir. Ayrıca doğum sonrası yarı zamanlı çalışma, süt izni, kısmi süreli çalışma gibi haklar da tanınır.